De Grebbedijk op de tekentafel: op bezoek bij de landschapsarchitect
De nieuwe Grebbedijk is straks veel meer dan een dijk die de inwoners van de Gelderse Vallei beschermt tegen het water. In de toekomst zal de dijk een nog belangrijkere rol gaan spelen voor recreatie, verkeer en natuur. Het is een hele uitdaging om een dijkontwerp te bedenken dat met alle belangen rekening houdt en straks perfect gaat passen in het prachtige landschap. Het architectenbureau Feddes/Olthof, dat zich buigt over het ontwerp van de vernieuwde Grebbedijk, kan hier meer over vertellen. Daarom besloten we eens langs te gaan.
In de deur van een prachtig historische pand aan de rand van Utrecht, staat landschapsarchitect Yoran van Boheemen ons op te wachten. We wandelen via de verrassend groene binnentuin naar de hoofdingang en Yoran begint al enthousiast te vertellen: “We zijn een bureau voor landschapsarchitectuur en ons werkveld is eigenlijk heel breed en divers. Overal waar aan de ruimte gewerkt wordt en meerdere belangen spelen, daar zijn wij vaak bij betrokken om na te denken over integrale oplossingen. Wij zijn er goed in om verschillende ruimtelijke belangen bij elkaar te brengen. In ons werkveld spelen er op dit moment heel veel zaken. We zijn bezig met klimaatadaptatie als Deltaland, de energietransitie is in volle gang en er moeten woningen worden gebouwd. In feite overal waar het land verandert daar zijn wij bij betrokken en Nederland mooier maken is in feite wat wij heel graag doen.”
Een dijk ontwerpen met verschillende waardes
Yoran voelt zich erg betrokken bij de ontwikkeling van De Grebbedijk. Hij heeft zelf vijftien jaar in Wageningen gewoond en heeft veel over de Grebbedijk gefietst en gewandeld. Hij vindt het een prachtig stuk dijk met verschillende waardes die in de toekomst blijvend geborgd moeten worden: “Een dijkversterking moet natuurlijk gewoon gebeuren, omdat het een waterveiligheid opgave is. Aan de andere kant is een dijk niet alleen een object dat water tegenhoudt, maar het is ook iets waar je je over verplaatst. Het is eigenlijk een soort balkon van waaruit je de uiterwaarden beleeft, dus de dijk heeft allerlei extra waardes. Zoals bijvoorbeeld een cultuurhistorische waarde door het Hoornwerk en ook de recreatieve waarde is heel belangrijk. Bij een gebiedsontwikkeling participeren verschillende gebiedspartners die elk een andere waarde van de dijk centraal stellen. Denk aan gemeentes, provincies en natuurorganisaties. Je hebt de veiligheidsopgave, een verkeerskundige opgave en er zijn verschillende natuurdoelen die gediend moeten worden. Wij creëren meerwaarde door de verschillende opgaves met elkaar te verbinden en de integraliteit te bewaken.”
De dijk en uiterwaarden vormen een eenheid
Tijdens het ontwerpen van een dijk kom je als architect verschillende uitdagingen tegen. Zo is het door de verschillende opgaves verleidelijk om de dijk in stukjes te knippen in plaats van integraal te denken, legt Yoran uit: “Per dijkvlak zou je een eigen oplossing kunnen verzinnen. We willen voorkomen dat we allemaal losse oplossingen krijgen en benaderen de dijk en ook de uiterwaarden als een eenheid. En dat is best een uitdaging met veel verschillende partners en veel verschillende belangen. Je wilt een natuurlijk samenhangend landschap ontwerpen, waarbij het voor iedereen logisch is op welke plaats welk gebruik een plek krijgt.
Omwonenden gaan bijvoorbeeld graag naar de uiterwaarden om te wandelen. Tegelijkertijd wil Staatsbosbeheer een natuurgebied tot stand brengen waar zo min mogelijk wordt gerecreëerd. Belangrijke waarden zoals recreatie en natuurbehoud proberen we ieder een plek te geven. Wat wij altijd hopen is dat als de Grebbedijk op een gegeven moment aangelegd is, dat het lijkt alsof het er altijd zo gelegen heeft. Het klinkt een beetje gek om te hopen dat iets niet opgemerkt wordt, maar dan heeft de dijk een logische plek in het geheel en hebben we ons werk goed gedaan.”
Nieuwe kansen
Doordat de landschapsarchitecten de dijk ontwerpen met inbreng van gebiedspartners en inwoners, biedt dit mooie kansen voor o.a. de potentiële recreatieve waarde van de dijk. Volgens Yoran liggen er kansen, maar kan het potentieel nog beter benut worden: “Langs de stad Wageningen zie je veel mensen flaneren over de dijk. Dit zie je ook in het wat meer landelijke gebied, omdat je daar richting natuurgebied de Blauwe Kamer gaat. Als je probeert van Wageningen naar de Blauwe Kamer te komen, dan wandel je niet echt lekker over de dijk door de drukte. Wij willen graag dat er over de hele dijk een prettige route is om te wandelen. Dat is nog niet zo simpel, want in het middelste stuk van het traject is er veel vrachtverkeer door de buitendijkse bedrijvigheid. Als we daar de bedrijfsvoering kunnen doorzetten en er ook gewandeld kan worden, zou dat heel mooi zijn.”
De stappen in het proces
In het geval van De Grebbedijk startte het ontwerpen van de dijk niet met een blanco situatie, want er lag al een voorkeursalternatief. Yoran legt uit hoe vanaf hier de verschillende stappen in het ontwerpproces vormgegeven worden en wat er al gedaan is: “Wij starten met de analyse. We gaan naar het gebied en analyseren hoe de dijk wordt gebruikt en eruitziet, wat de kwaliteiten zijn en welke knelpunten er bestaan. Vervolgens ontwikkelen we de visie. Dat is eigenlijk een soort droombeeld hoe de dijk in het geheel er in een ideale situatie bij zou liggen na de gebiedsontwikkeling. Daarna ontwikkelen we de ontwerpprincipes waar je op zou willen sturen om de visie tot zijn recht te laten komen. Deze basis hebben we nu doorlopen en is leidend voor het verdere ontwerpproces.
We hebben meerdere ontwerprondes. De eerste is nu achter de rug en daarin is vastgelegd wat het ruimtebeslag is die alle opgaves nodig gaan hebben. In feite staan de contouren dus op de kaart. De tweede ontwerpronde gaat binnenkort starten en zal gedetailleerder worden. Daarvoor zullen ook gesprekken gaan gevoerd worden met de omgeving om hetgeen eruit komt nog overeenkomt met de verwachtingen. Tot slot volgt de derde ontwerpronde, daar zitten dan nog maar weinig ruimtelijke aspecten in. Al met al wordt het steeds concreter.”
De rol van circulariteit
Bij het ontwikkelen van De Grebbedijk speelt circulariteit een belangrijke rol. Er is bewust voor gekozen een duurzaam en circulair ontwerp toe te passen door te werken met materialen die lokaal al aanwezig zijn. Aan de hand van een voorbeeld schetst Yoran verschillende aspecten die samen komen in een circulair ontwerp: “Tijdens het ontwerpen zijn we met meerdere zaken aan het spelen. De klei die vrijkomt voor het maken van een watergeul wordt bijvoorbeeld gebruikt voor de dijkversterking. De watergeul probeer je te laten passen bij het cultuurhistorische rivierengebied. In de vormgeving moeten we ook rekening houden met een van de doelstellingen dat de vispopulatie die daar zit kan paaien. Aan de andere kant wil je zoveel mogelijk klei winnen om de circulaire gedachte tot zijn recht te laten komen.”
Meer dan een muur die water tegenhoudt
Het architectenteam van Feddes/Olthof gaat aan de slag met het ontwerpen van een verbeterde dijk, waarin verschillende waardes samenkomen. Yoran spreekt daarnaast ook over de waarde om als individu en als team te mogen werken aan de opdracht: “Ik voel mij persoonlijk sterk verbonden met deze opdracht. Als ik naar de Grebbedijk ga, kan ik het altijd mooi combineren met het bezoeken van vrienden of studiegenoten die er nog wonen. En ik moet toegeven dat wij dijkversterkingsopgaven toch altijd wel heel erg leuk vinden. Ook omdat het zo typisch Nederlands is. Het is gaaf om over zoiets belangrijks te mogen nadenken en er meer van te maken dan alleen een muur die water tegenhoudt.”
