De dijken in Nederland worden regelmatig gecontroleerd. Ook de veiligheidsnormen waar een dijk aan moet voldoen worden eens in de zoveel tijd aangescherpt. Zo zijn er in 2017 nieuwe normen voor waterveiligheid in de Waterwet opgenomen.
Bij controle, bleek dat de Grebbedijk niet voldoet aan deze nieuwe veiligheidsnormen. In situaties van extreem hoog water in de toekomst is de dijk te laag. Ook de stabiliteit is dan niet overal goed genoeg. Daardoor kan in zo’n situatie water over de dijk stromen of grondwater onder de dijk door komen en de dijk ondergronds verzwakken.
De veiligheidsnormen kijken niet alleen naar de sterkte van de dijk zelf, maar ook naar de mogelijke schade bij een dijkdoorbraak. De Grebbedijk is een sterke en veilige dijk. Maar als de dijk doorbreekt zijn de gevolgen juist bij dit kleine stukje dijk heel groot. Om te voldoen aan de nieuwe, wettelijke veiligheidsnorm is de Grebbedijk opgenomen in het Hoogwaterbeschermingsprogramma en wordt de dijk verbeterd.
Hoe de gebiedsontwikkeling er uit gaan zien, leest u op de projectpagina.
De verbetering van de Grebbedijk is de aanleiding om tegelijk andere opgaven in het gebied aan te pakken. We verbeteren de waterkwaliteit, ontwikkelen natuur en maken meer ruimte voor recreatie.
Het project is dus in twee opzichten breder dan een dijkversterkingsopgave. Ten eerste gaat het over een groter gebied dan alleen de dijk zelf. En ten tweede doen we meer dan het verbeteren van de waterveiligheid.
organisatie
Acht partners werken samen aan de gebiedsontwikkeling Grebbedijk. Dat zijn de gemeenten Rhenen en Wageningen, de provincies Gelderland en Utrecht, Rijkswaterstaat, Staatsbosbeheer, Utrechts Landschap en Waterschap Vallei en Veluwe. Het waterschap voert de regie en trekt de planvorming. Samen met de bewoners, Dijkdenkers en grondeigenaren geven we invulling aan de inrichting van het gebied.
Het gebied dat in dit project ontwikkeld wordt, valt onder het beheer van acht samenwerkingspartners. In dat beheer hebben de partners specifieke verantwoordelijkheden en wensen. In een aantal gevallen zijn die verantwoordelijkheden zelfs wettelijk vastgelegd: provincies moeten zich houden aan Natura 2000 wetgeving, Staatsbosbeheer is verantwoordelijk voor duurzaam natuurbeheer en Rijkswaterstaat voor de waterkwaliteit. De gemeenten hebben de taak om te zorgen voor een fijne leefomgeving voor hun inwoners, waarin zij veilig en prettig kunnen leven. Het beheer en behoud van het Hoornwerk is een gedeelde verantwoordelijkheid van Utrechts Landschap en de gemeente Rhenen.
Samen zorgen de partners zorgen dat al deze aspecten worden meegenomen in de gebiedsontwikkeling.
De dijkdenkers zijn mensen die langs de dijk wonen of een belang hebben bij de gebiedsontwikkeling. Zij worden gevraagd om mee te denken met de opgaven van de gebiedsontwikkeling. Ook in de Planuitwerkingsfase vinden er dijkdenkersbijeenkomsten plaats.
Het junior dijkdenkers programma is een educatieprogramma voor basisschoolleerlingen van 10 tot 12 jaar. Het programma gaat in op het belang van waterveiligheid en de werking van dijken. De lespakketten zijn te vinden op de pagina onderwijs, net als de filmpjes die door leerlingen gemaakt zijn.
Veiligheid
Ja. De Grebbedijk is nog steeds een sterke en veilige dijk. Maar, de dijk voldoet nu niet aan de toekomstige veiligheidsnormen. De nieuwe veiligheidsnormen gaan uit van de verwachte watersituatie in 2050. Daarnaast houden ze niet alleen rekening met de sterkte van de dijk zelf, maar ook met de mogelijke schade bij een dijkdoorbraak. In het gebied dat door de Grebbedijk beschermd wordt, is de bevolking en de economische activiteit gegroeid. Vandaar dat de verbetering van de Grebbedijk prioriteit heeft gekregen in het hoogwaterbeschermingsprogramma.
De Grebbedijk moet voldoen aan de landelijke waterveiligheidsnormen. Die zijn vastgelegd in de waterwet. Voor de Grebbedijk is de norm gesteld op 1/30.000. Dat betekent dat de kans op overstroming niet groter mag zijn dan 1 keer per 30.000 jaar.
De staat van de dijk wordt goed in de gaten gehouden. Twee keer per jaar wordt de dijk grondig gecontroleerd met een zogenaamde dijkschouw. Zowel vanaf de grond als vanuit de lucht kijken we dan naar de staat van de dijk.
Wanneer we hoge waterstanden verwachten controleren we de dijk zelfs dagelijks. Mogelijke zwakke plekken signaleren we dus op tijd.
Waterschap Vallei en Veluwe bepaalt welke maatregelen nodig zijn.
Binnen het waterschap bestaan verschillende risiconiveaus. Wanneer de waterstand in de Rijn bij Lobith 15m boven NAP bedraagt gaat code oranje in. Dan worden er zichtbare maatregelen genomen, zoals het leggen van zandzakken, het opkisten van wellen* en volledige dijkbewaking. Bij code rood bereiden we ons voor op het falen van de dijk en worden inwoners geëvacueerd.
*) Bij een ‘wel’ komt het rivierwater achter de dijk uit de grond omhoog, vaak via de bodem van een sloot. ‘Opkisten’ betekent dat er rond zo’n wel zandzakken gelegd worden. Door daarnaast het waterpeil in de sloot te verhogen ontstaat meer tegendruk om de wel te stoppen.
Natuur
We verbeteren onder andere grasland voor soorten als de kwartelkoning en het porseleinhoen, we herstellen overstromingsmoeras en vergroten het bestaande ooibos. Ook leggen we een ecologische verbindingszone aan in de buurt van de watersportvereniging, zodat dieren beschut het water over kunnen steken. Ook verbreden we de huidige sloot in de Plasserwaard tot een brede geul met kruidenrijke oevers. Op de pagina project is precies te lezen wat we waar gaan doen.
Duurzaamheid en innovatie
Circulair ontwerpen betekent dat je de grondstof waaruit een product bestaat steeds opnieuw gebruikt. Bij een circulaire aanpak ontstaat dus geen afval. In Nederland hebben een groot aantal partijen in het grondstoffenakkoord afgesproken voor 2050 volledig op herbruikbare grondstoffen over te stappen. De ambitie is om dan een volledig circulaire economie te hebben.
Het waterschap, maar ook de gemeenten en provincies hebben daarnaast ook het grondstoffenakkoord ondertekend. Om de afspraken waar te maken, proberen we de gebiedsontwikkeling van de Grebbedijk zo duurzaam en circulair mogelijk uit te voeren.
Allereerst hebben we een circulaire peiler ontwikkeld. Hiermee kunnen wij (en andere projectteams) controleren hoe circulair het nieuwe ontwerp is. Ten tweede ontwikkelen we een materialenpaspoort. Daar staat in welke materialen er in en rond de dijk aanwezig zijn en wat de levensduur ervan is. Materialen die vrijkomen bij de werkzaamheden, zoals grond, grasplaggen, asfalt of dijkbekisting proberen we zo veel mogelijk opnieuw te gebruiken. En tot slot maken we een circulair schaduwontwerp, waarmee we de meest circulaire oplossingen kunnen afwegen tegen andere belangen zoals natuurwaarde, waterveiligheid en kosten.
Op de pagina duurzaam is in meer detail te lezen wat we doen.
Recreatie
Het verbeteren van de natuurwaarde zorgt ervoor dat het landschap rond de dijk nog afwisselender wordt dan het nu is. Het wordt dus nog fijner fietsen en wandelen in de omgeving. Ook willen we het Hoornwerk, aan de voet van de Grebbeberg, opknappen. Het Hoornwerk wordt daarmee beter zichtbaar in het landschap.
Doordat we de dijk op een aantal plaatsen breder maken, ontstaat meer ruimte boven op de dijk. Daardoor hebben we ruimte om verkeersstromen te scheiden. Dat komt de verkeersveiligheid ten goede.
Cultuurhistorie
Tijdens de uitwerking van de plannen bleek dat de dijk door het Hoornwerk voldoende hoog is en dat ook het Hoornwerk als golfbreker niet meer nodig is. Hierdoor is er geen directe koppeling meer tussen de dijkversterking en de noodzaak voor het herstel van het Hoornwerk. Daardoor valt een deel van de financiering vanuit waterveiligheid voor het herstel van het Hoornwerk weg. Er is geprobeerd een alternatief plan te maken om met minder geld toch een deel van het Hoornwerk te herstellen, maar dit was niet haalbaar. Op 27 september 2024 is tijdens het Bestuurlijk Overleg Grebbedijk besloten om te stoppen met de plannen voor het herstel van het Hoornwerk. Ook de afspraken met de Erfgoed Deal voor het Hoornwerk vervallen. Utrechts Landschap is eigenaar van het Hoornwerk en zal het huidige beheer voortzetten gericht op behoud van het Hoornwerk.
Utrechts landschap is de eigenaar en beheerder van het Hoornwerk.
Planning en werkzaamheden
De aanlegfase van de aannemer staat gepland voor juli 2025. In het eerste jaar gaat de aannemer werken aan een uitvoeringsontwerp, waarbij specifieke onderdelen mogelijk al eerder klaar zijn. De daadwerkelijke werkzaamheden aan de dijk vinden naar verwachting plaats tussen 2026 en 2029. Werkzaamheden binnendijks kunnen in principe het hele jaar plaatsvinden. Buitendijks moet rekening gehouden worden met het hoogwater in de winterperiode, het ‘gesloten seizoen’. Er worden in maximaal 2 werkvakken tegelijkertijd werkzaamheden uitgevoerd. Hierbij zijn voorwaarden vanuit natuurwetgeving over waar wanneer gewerkt kan worden van toepassing. Naar verwachting zijn de werkzaamheden in 2029 afgerond. Meer hierover leest u in het projectbesluit.
Tijdens de werkzaamheden houden we zoveel mogelijk woningen en bedrijven binnen het projectgebied bereikbaar. We doen er te zijner tijd alles aan om iedereen goed te informeren over het tijdstip en de locatie van de werkzaamheden.
Er is nog steeds een dijkversterkingsopgave. De dijk hoeft op de meeste plekken niet meer omhoog, maar er is nog wel een opgave in stabiliteit, piping en bekleding.